Jheronimus Bosch en het einde der tijden

Rond 1600 verdedigde de Spaanse monnik Fra José de Siguenza het werk van Jheronimus Bosch (ca. 1450-1516) tegen aantijgingen van ketterij. Kerkhistorici kenmerken de tijd waarin Bosch leefde als een angstige periode, waarin men meende te leven in de eindtijd. De lezing gaat in op deze roerige tijdgeest en laat zien hoe deze is terug te vinden in het werk van Bosch.  

Rond 1600 verdedigde de Spaanse monnik Fra José de Siguenza het in het Escorial aanwezige werk van Jheronimus Bosch (ca. 1450-1516) tegen aantijgingen van ketterij. Dit intrigerende feit was een van de aanleidingen tot mijn promotieonderzoek, waarbij ik zowel het werk van Bosch als de receptie daarvan heb benaderd vanuit de toenmalige religieuze tijdgeest. 
Het leverde een aantal observaties op die een nieuwe interpretatie van een deel van het oeuvre mogelijk maken en meer coherentie in de thematiek van de schilder laten zien. Zo blijkt dat de als ‘Laatste Oordeel’ bekendstaande werken de eraan voorafgaande periode van de apocalyps verbeelden. Daarmee kennen de panelen een soortgelijke opbouw en thematiek als De Tuin der Lusten en De Hooiwagen. Ook de enigmatische figuur in de achtergrond van Bosch’ Aanbidding door de Koningen kan vanuit de roerige tijd waarin Bosch leefde beter worden begrepen.

Afbeelding: Jheronimus Bosch, middenpaneel van Laatste Oordeel/Apocalyps, Akademie der bildenden Künste, Wenen