De verbeelding van het 'zelf' (cursus in Leeuwarden)

Er zijn weinig woorden die we zo vaak in de mond nemen als het woordje ‘ik’. En er lijkt weinig zo vanzelfsprekend als het ‘zelf’ waarnaar dat woordje verwijst. Onze opvattingen over bewustzijn, persoonlijkheid, zelfontplooiing, vrije wil, verantwoordelijkeheid, liefde en burgerschap zijn betekenisloos zonder dat ‘ik’. Maar als we gaan nadenken over wat dat ‘zelf’ is, zien we ons geconfronteerd met een filosofisch mysterie.

Met zijn filosofische one-liner “ik denk, dus ik ben” definieerde Descartes het ‘zelf’ als een denkende ‘substantie’. Sindsdien staat het ‘zelf’ centraal in de filosofie, maar ook daarbuiten: het westerse denken is in die zin ‘ego-centrisch’. Toch heeft de filosofie het ‘zelf’ op zeer verschillende manieren verbeeld, vanuit diverse invalshoeken en disciplines. De verschillende theorieën vullen elkaar soms aan, maar spreken elkaar minstens zo vaak tegen, waardoor er op de vraag naar wat dat ‘zelf’ is geen eenduidig antwoord is. Dit leidt in ons dagelijks leven niet zelden tot verwarring. Enerzijds worden we aangespoord tot zelfverwerkelijking en zelfontplooiing, om ‘te worden wie we zijn’, zonder daarbij ons authentieke zelf te verliezen, of zelfs op zoek te gaan ons ‘ware zelf’. Anderzijds houdt de neurologie ons voor dat het ‘zelf’ en de ‘vrije wil’ niet bestaan, en dat ‘we ons brein zijn’. In deze cursus gaan we in op deze vragen.

Programma
In deze cursus komen de volgende thema's aan bod (niet perse in deze volgorde):

- Over het 'zelf' zelf: filosofische verkenning van een concept
- Zijn we ons brein? over genetische factoren, stofjes in de hersenen en het nature/nurture-debat
- Worden wie je bent: over persoonlijke ontwikkeling en zelf-verwerkelijking
- Vrije wil en ethiek: in hoeverre zijn we moreel verantwoordelijkheid voor ons handelen?
- Subjectiviteit versus objectiviteit: bestaat alleen datgene wat de wetenschap kan meten?
- De rol van taal en cultuur: in hoeverre wordt ons zelf-begrip bepaald door de cultuur?
- De evolutie van (zelf)bewustzijn: is er een continuum tussen natuur en cultuur?
- Het sociale zelf: over collectieve intentionaliteit en culturele identiteit
- Spiritualiteit: op zoek naar ons 'ware zelf' of 'de leer van het niet-zelf'?
- Het algoritmische zelf: over computers, Turing-machines en AI
 

Afbeelding:  psychologyofpower.org