Een geschiedenis van de Hanze

De Hanze is een historisch maar ook ongrijpbaar fenomeen. Bestuurders, bedrijven en toeristenbureaus associëren de Hanze met Europese samenwerking, vrede en welvaart. De historische werkelijkheid was gecompliceerder. De Hanze innoveerde, bracht kooplieden en steden bij elkaar en knoopte handelswegen aan zeeroutes. Haar lange geschiedenis bleek tegelijkertijd doorspekt van conflicten, regionale tegenstellingen en individueel opportunisme. Deze cursus staat in het teken van de dynamiek van de Hanze waarin mythevorming en historische werkelijkheid op gespannen voet met elkaar staan.

Tussen circa 1350 en 1600 was de Hanze een toonaangevend handelsnetwerk in het Oost- en Noordzeegebied en langs de Atlantische kusten van Europa. De Hanze introduceerde handelstechnieken, bracht goederenstromen op gang en faciliteerde handel en transport. Op haar hoogtepunt waren er zo’n 200 steden in Hanzeverband actief en beschikte het over tientallen buitenlandse vestigingen. 
In dat netwerk van steden, kooplieden en kantoren wisselden samenwerking, diplomatie, boycotten en conflicten elkaar af. Het maakte van de Hanze geen verbond maar een losse organisatie waarin regionaal eigenbelang en opportunisme overheersten. De complexiteit van de verhoudingen met staten, regio’s, steden en kooplieden maakt dat specialisten nog steeds debatteren over het ontstaan, organisatie en betekenis van de Hanze. Het neemt niet weg dat de Hanze mensenwerk was met uitingen die tot de dag van vandaag herkenbaar zijn.  
In zes colleges wordt ingegaan op de vele verschijningsvormen van de Hanze en de flexibiliteit die de netwerken van steden en kooplieden aan de dag legde. Tegelijkertijd worden hardnekkige misvattingen geconfronteerd met de recentste visies in de hedendaagse geschiedschrijving.

Programma
Het inleidend college besteedt aandacht aan de uiteenlopende zienswijzen op de Hanze sedert het einde van de 19de eeuw. Hoe zagen historici de Hanze in voorgaande decennia en hoe werd de beeldvorming gebruikt voor politieke en maatschappelijke doeleinden? In het tweede college komt de uitbouw van het netwerk van handelsstromen en Hanzesteden aan de orde. Vervolgens passeren de buitenlandse nederzettingen en hun ondersteunende functies de revue. De hechtheid van de Hanze als netwerk van steden en haar functioneren als regulerende organisatie zijn thema in week vier. Daarna wordt uit de doeken gedaan hoe de handel van Hanzekooplieden werd georganiseerd. Het afsluitend college gaat in op de spanningen en samenwerkingsvormen in de Nederlanden.   
1.    De Hanze als historisch fenomeen: een inleiding
2.    Het Hanzeatische handelsnetwerk
3.    Kantoren en instituties
4.    De Hanze als stedennetwerk en organisatie
5.    De handelspraktijk van de Hanzekoopman
6.    Concurrentie en loyaliteit in de Nederlanden

Afbeelding: Hans Holbein de Jongere, The Merchant Georg Gisze (1532). Staatliche Museen Berlin. (Web galley of Art)