De evolutie van slaap

In levende wezens treden ritmische processen op met een periode van ongeveer 24 uur (circadiaan). Interne biologische klokken, die worden bijgesteld door het licht/donker regime, regelen in alle cellen die processen. Bij dieren uiten die zich o.a. door de afwisseling van actieve periodes en rust. Diepe rust in een specifieke houding met een verhoogde prikkeldrempel noemen we slaap. Slaap bij de mens krijgt speciale aandacht. 

Leven ontstond vier miljard jaar geleden. De aarde draaide toen ook al jaarlijks rond de zon waardoor er klimaatseizoenen optreden en tolt elke 24 uur om haar as zodat het er afwisselend dag (licht en warm) en nacht (donker en koud) wordt. Oercellen waren aangepast aan die cyclisch veranderende condities. Zo ontstonden bij alle levende wezens genen die eiwitten produceren als interne klokken met een cyclus van ongeveer 24 uur (circadiaan). Een overzicht van circadiane processen van pro- en eukaryoten laat dat zien.

Bij dieren is slaap een circadiaan optredende periode met verlaagd bewustzijn en reactievermogen op externe stimuli, met karakteristieke cycli van hersenactiviteit en een bijzondere vorm van fysiologische zelfregulatie (homeostase). 
Slaap bij de mens is het best onderzocht. Het meest gangbare model over slaapregulatie wordt uitgebreid besproken en slaapstoornissen komen aan bod. Een discussie over wat we weten en niet weten over de werking van centrale en perifere klokken in het lichaam besluit de collegereeks.

Programma

 
1. Slaap glossarium. Vierentwintig uursritmiek op aarde.

2. De evolutie van biologische klokken

3. Circadiane ritmiek bij levende wezens

4. Slaap bij ongewervelde dieren

5. Slaap bij vissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren

6. Slapen en waken bij de mens. Communicerende klokken.