De rechtvaardige samenleving
Het afgelopen decennium zijn we geconfronteerd met diverse crises: de banken-crisis, de euro-crisis, de klimaat-crisis, de stikstof-crisis, de woning-crisis, de asiel-crisis, covid, en de toeslagen-affaire, om er een paar te noemen. Eén thema dat deze crises met elkaar verbindt is dat van de rechtvaardige samenleving. Elke crisis maakt een discussie los over hoe we erna alles anders gaan doen, en vooral rechtvaardiger.
Rechtvaardigheid is een waarde die (net als vrijheid) iedereen onderschrijft; ja, is zelfs een intuïtie, die we delen met andere primaten. In onze moderne samenleving blijkt het echter knap ingewikkeld om overeenstemming te bereiken over wat we verstaan onder rechtvaardigheid.
Enerzijds vinden we dat mensen vrije, autonome individuen zijn die hun eigen keuzes in het leven maken, en dus ook verantwoordelijk zijn voor de consequenties daarvan. Anderzijds vinden we ook dat mensen een verplichting hebben naar hun medemens en het algemeen belang, en dat ze omgekeerd mogen rekenen op solidariteit als hun ongeluk hen niet aan te rekenen is als 'eigen schuld'.
Deze waarden staan echter vaak op gespannen voet met elkaar. In hoeverre is de ongelijkheid die ontstaat door het meritocratische beginsel (eigen verdienste) te rechtvaardigen? Moet in een democratische rechtstaat de wil van de meerderheid centraal staan, of de bescherming van de rechten van minderheden? En welke rol hebben burgers, overheid en bedrijfsleven in het vormgeven van de rechtvaardige samenleving? Dit zijn maar een paar vragen die illustreren dat er nogal wat haken en ogen zitten aan de praktische vertaling van ons rechtvaardigheidsgevoel.
Programma
In deze cursus zullen we o.a. ingaan op de volgende thema's:
- interactionele rechtvaardigheid: gaan we in onze contacten op correcte wijze met elkaar om?
- procedurele rechtvaardigheid: worden de procedures juist toegepast / word ik betrokken?
- distributieve (verdelende) rechtvaardigheid: wie verdient wat? / ‘ieder zijn deel’
- retributieve rechtvaardigheid: vergelding van wat iemand is aangedaan (straf / compensatie)
- rechtvaardigheid & macht: over erkenning, gelijkheid & emancipatie
- fundamentele rechten: wie of wat heeft welke rechten, en wie is aansprakelijk voor de waarborg?
- het algemeen belang: is er zoiets als een 'algemeen goed', en hoe geven we dit vorm in beleid?
